Verkiezingskoorts - (1) De stem der gewoonte

Wie een naam als waarzegger wil ophouden, dient zijn voorspellingen zo te formuleren, dat ze nooit door de feiten kunnen worden weersproken. Ik vroeg laatst aan een astroloog wie het komende WK in Brazilië gaat winnen. Het antwoord bevatte allerlei geheimzinnige uitspraken over gunstige constellaties - vooral driehoeken schenen belangrijk te zijn. Het team met de meeste driehoeken zou vast en zeker winnen. Hij zou het thuis nog eens rustig moeten bekijken, het trekken van zulke ingewikkelde horoscopen vergde immers tijd. Achteraf zal hij zeker zeggen dat, zoals voorspeld, het team met de meeste driehoeken heeft gewonnen.

Ik krijg die eenvoudige regel maar niet onder de knie. Met Kerstmis voorspelde ik - tussen de hapjes en glazen wijn door - dat de N-VA tussen de 25 en 30% zou uitkomen, de CD&V tussen de 20 en 25%. Het verlies voor de Sp.a zou naar mijn verwachting veel kleiner uitvallen dan verwacht; ik voorspelde een resultaat tussen de 18 en 20%. Dergelijke voorspellingen zijn natuurlijk veel te precies en  voorlopig ziet het er naar uit dat ik op 25 Mei een mal figuur zal slaan, althans als waarzegger. Toch geloof ik nog steeds dat mijn voorspellingen zullen uitkomen.

Ik doe mijn voorspellingen op grond van ervaringen uit het verleden. Eén van die ervaringen is dat voorspelde verschuivingen bij de kiezer een conservatieve reflex veroorzaken: angst voor het nieuwe, voor verandering. Voor verliezende partijen valt de schade daardoor mee, voor winnende partijen wacht de zogenaamde 'verkiezingsnederlaag': men heeft stemmen gewonnen, maar niet zoveel als verwacht. Bij de laatste kamerverkiezingen in Nederland stonden de PVV (van Wilders) en de uiterst linkse SP (van Roemer) in de peilingen lange tijd op ruime winst, maar op de avond van de verkiezingsdag, stonden ze plots met lege handen: de kiezer durfde het blijkbaar niet met ze aan en koos conservatief-rechts en conservatief-links. In België wist de SP (van Tobback) na het Agustaschandaal in 1995 de schade te beperken. Dit succes werd geweten aan de trouw van de socialistische kiezer.

We weten allemaal hoe moeilijk mensen van opvatting veranderen. Een eenmaal ingenomen standpunt, wordt zeer ongaarne verlaten. Ook in de politiek is dat zo. De schrijver Karel van het Reve heeft eens (ik herinner me niet precies waar) geschreven over zijn trouw aan de partij van Joop den Uyl, de PvdA. Karel kwam uit een rood nest en kende Joop persoonlijk: Karel was professor Russische taal en letterkunde en Joop was een belezen man, als ze elkaar tegenkwamen wisselden ze vaak leeservaringen uit. Hoewel Karel zich niet langer in het linkse gedachtegoed van de sociaaldemocraten kon verenigen, en zich steeds voornam om op een andere partij te stemmen, kleurde hij eenmaal aangekomen in het stemhokje toch het vakje rood achter de naam van Joop den Uyl. De stem der gewoonte.

Hans van Mierlo

Ik ken het verschijnsel ook. Opgroeiend in Nederland, kwam ik via de charismatische politicus Hans van Mierlo, mede-oprichter van D66, tot zoiets als een politiek besef. Van Mierlo had een frisse kijk op de politiek, zo wilde hij het kiessysteem veranderen, zodat we niet langer op afzonderlijke partijen, maar op (mogelijke) regeringscoalities zouden kunnen stemmen. Daar zag ik wel wat in. D66 had ook iets rebels: Nederland was een driestromenland (CDA/VVD/PvdA) en D66 presenteerde zich als het redelijke alternatief. Ik wilde graag redelijk rebels zijn. In de loop der jaren dreef de partij - onder mensen als Jan Terlouw en Thom de Graaf - steeds verder af van de oorspronkelijke beginselen, maar ik bleef trouw op de partij stemmen. Bovendien kwam Van Mierlo van tijd tot tijd terug om orde op zaken te stellen. Na diens dood en de definitieve machtsgreep van Pechtold brak er echter iets. Het komt waarschijnlijk nooit meer goed tussen mij en de partij.

Voorlopig lijkt de N-VA gebetonneerd (zoals De Morgen het typeerde) boven de 30%, terwijl de CD&V geen vat lijkt te krijgen op de kiezer en het voor de Sp.a watertrappelen is geblazen, met de handjes op de rug: de partij dreigt namelijk definitief kopje onder te gaan. Niettemin denk ik dat op 25 Mei, in het verkiezingshokje, het elektronische potlood in veel gevallen naar de oude vertrouwde partij zal wijzen. Zij die voor verandering hebben gepleit, zullen het op het beslissende moment niet aandurven met De Wever, zij die het huidige beleid moe zijn, zullen alsnog toegeven aan de conservatieve reflex. Uiteindelijk regeert in de politiek vooral de angst.