Hoe is het om een vrouw te zijn?

Speciaal voor Ellie Bellie

Volgens het bekende gezegde leert een mens zijn vrienden pas kennen in nood. Vriendinnen leer je waarschijnlijk pas kennen op vrouwendag. Op facebook bracht een vriendin me in verwarring door me 'wonderbaarlijk begripvol' te noemen. Een groter compliment is nauwelijks denkbaar, maar de eigenschap wees volgens haar op een 'vrouwelijk kantje' aan mijn karakter, een toevoeging die eigenlijk weer afbreuk doet aan het compliment: de indruk wordt namelijk gewekt dat het begrip vreemd is aan mijn aard of geslacht, binnengesmokkeld is, wie weet in de vorm van een geboortefoutje.

Waar mijn vriendin het over had, was waarschijnlijk een eigenschap die empathie wordt genoemd, en wordt getypeerd als het vermogen om zich in een ander te verplaatsen.  Het is inderdaad een eigenschap die vooral aan vrouwen wordt toegeschreven. Zouden vrouwen werkelijk over meer inlevingsvermogen beschikken? Waarschijnlijk valt deze vraag niet goed te beantwoorden, het gaat hier immers om een 'spookeigenschap': we zitten in ons eigen bewustzijn opgesloten, ons letterlijk in een ander verplaatsen is onmogelijk. Wat wij empathie noemen, heeft waarschijnlijk heel weinig met de ander te maken, maar alles met onszelf.

# De Vleermuis in ons 

Thomas Nagel

De Amerikaanse filosoof Thomas Nagel is wereldberoemd geworden met een artikel genaamd 'What is it like to be a bat?' Hoe is het om een vleermuis te zijn? Het is een lang en ingewikkeld artikel, dat diep ingaat op een aantal complexe filosofische problemen, maar in dit verband is vooral van betekenis dat Nagel concludeert dat de vraag fundamenteel onbeantwoordbaar is: we kunnen ons niet voorstellen hoe het is om een vleermuis te zijn. Wat we, aldus Nagel, ons hoogstens kunnen voorstellen, is hoe het voor een mens zou zijn om een vleermuis te zijn, maar dat is de vraag niet. De vraag is hoe het voor een vleermuis zou zijn om een vleermuis te zijn, en om dat te weten, zou je een vleermuis moeten worden, en dat kan niet. 

Er is veel over dat artikel van Nagel te doen geweest (vandaar dat het zo beroemd is geworden); in The Mind's I, legt de wiskundige Douglas Hofstadter omstandig uit dat empathie, identificatie of hoe je het verschijnsel ook wilt noemen, niets meer is dan een vorm van projectie: zoals het beeld in de spiegel niet veel meer is dan een weerspiegeling van onszelf - een spookbeeld en geen echte persoon - zo is het mentale beeld dat wij ons vormen van de gedachten of gevoelens van een andere persoon, niet meer dan een spookgestalte van onze eigen ervaringen: uiteindelijk kunnen we ons ook niet voorstellen hoe het is om een ander te zijn, of die ander nu een vleermuis is, of een andere persoon. 

# De ander in ons 

Sommigen zeggen: Goed, dat is zo, we kunnen ons niet echt voorstellen hoe het is om een ander te zijn, maar als we dit desondanks proberen, lijkt er geen essentiële stap te moeten worden genomen, per slot is die ander ook maar een mens, geen vleermuis. We concluderen blijkbaar dat die ander daardoor ook wel dezelfde menselijke gevoelens als wij zal hebben. Die conclusie komt echter op losse schroeven te staan, als die ander niet alleen andere persoon is, maar ook van het andere geslacht. Oké, zo iemand zal ook wel menselijke gevoelens hebben, maar hoe voelen die? Hoe voelt om een vrouw te zijn? Of (indien u een vrouw bent): Hoe voelt het om een man te zijn? 

In The Opposite Sex beschrijft de Amerikaanse professor Steve Doloff hoe hij bij wijze van stelopdracht aan mannelijke en vrouwelijke studenten de vraag voorlegde wat zij zouden doen indien ze 24 uur van geslacht zouden kunnen veranderen. De resultaten waren illustratief en - voor mannen - tamelijk ontnuchterend. Terwijl de meisjesstudenten meteen aan de slag gingen, bleven veel mannelijke studenten lange tijd als verlamd naar het witte papier staren; uit de antwoorden die zij uiteindelijk toch produceerden, bleek dat zij zich het leven van een vrouw voorstelden als één grote sleur. Veel auteurs gingen vroeg naar bed, in de hoop dat de slaap snel verlossing mocht brengen.

Dit alles in tegenstelling van de vrouwelijke studenten, die tijd tekort leken te komen. Bijna alle eigenschappen die als 'mannelijk' worden ervaren, ook (of zelfs vooral) in negatieve zin, leken een sterke aantrekkingskracht uit te oefenen: kleren laten slingeren, de afwas laten staan, op straat vrouwen nafluiten, met vrienden over vrouwen praten, de studentes vonden het allemaal even prachtig - althans om het zelf eens te doen. Ik heb zelf een paar keer de proef op de som genomen, en leerlingen dezelfde opdracht gegeven. De resultaten waren niet wezenlijk verschillend: vrouwelijke leerlingen leek het idee aanlokkelijk en ze leefden zich uit in wilde fantasieën, mannelijke leerlingen reageerden onbegrijpend, of zelfs onthutst: hoe kon ik zo iets dwaas bedenken?

Sommigen zullen zeggen dat uit dit alles blijkt dat vrouwen inderdaad over meer inlevingsvermogen beschikken. In elk geval lijken ze meer aandacht te hebben voor de wijze waarop de andere sekse leeft, en zich daar ook een scherper beeld van te hebben gevormd. Uit de opstellen van de mannelijke studenten blijkt namelijk vooral dat ze geen idee hebben hoe vrouwen hun dag doorbrengen en daar ook helemaal niet benieuwd naar zijn. Het is een onthutsende gedachte. Nog onthutsender is het besef dat ook ik geen idee heb wat ik zou moeten doen indien ik 24 uur zou moeten doorbrengen in het lichaam van een vrouw. Dat vrouwelijke kantje van mij stelt niet veel voor. Het compliment was onverdiend.

Referenties:

* Thomas Nagel, What's it like to be a Bat
http://en.wikipedia.org/wiki/What_Is_it_Like_to_Be_a_Bat%3F

* Daniel C. Dennett, Douglas Hofstadter, The Mind's I, Fantasies And Reflections On Self & Soul, Bantam Books, 1981 https://www.goodreads.com/book/show/2081.The_Mind_s_I

* The Opposite Sex

http://www.studymode.com/essays/Opposite-Sex-790957.html