De Lange van Antwerpen

De Rode Duivels hebben zich dus geplaatst voor het WK Voetbal in Brazilië. Dat heeft in het land al geleid tot een soort gekte die tot voor kort aan de Hollanders leek voorbehouden. Oranjegekte werd het verschijnsel genoemd. In Nederland is echter sprake van pure gekte, in België hebben de Duivelse toestanden een politieke achtergrond. De Rode Duivels moeten het land bijeen houden. Het is echter de vraag of Duivels succes daarbij een rol kan spelen. Sportieve successen zijn namelijk moeilijk politiek te recupereren, en  het effect is beperkt in de tijd. Toen Frankrijk in 1998 met een etnisch zeer diverse selectie wereldkampioen werd, geloofden sommigen dat het land aan de vooravond stond van een glanzende multiculturele toekomst. In werkelijkheid stond het land aan de vooravond van een niet-aflatende stroom rassenrellen, en bij de eerstvolgende presidentsverkiezingen haalde de linkse kandidaat Jospin niet eens de tweede ronde. Of België blijft voortbestaan of uiteenvalt, hangt niet af van de Rode Duivels.

De Belgische WK-historie is niet veel soeps. Iedereen kent wel de legendarische overwinning op de Sovjet-Unie in 1986, maar die bloedhete Mexicaanse nacht is een zeldzaam hoogtepunt in de Duivelse geschiedenis. Toch is er een Belg, en nog wel een Vlaming, wiens naam voor eeuwig met hoofdletters zal worden geschreven in de geschiedenis van 's werelds belangrijkste voetbaltoernooi. Zijn naam is John ('Jean') Langenus en hij floot de allereerste finale van het WK-Voetbal, tussen de nationale selecties van Uruguay en Argentinië, op 30 juli 1930 in het Estadio del Centenario van Montevideo.

Coupe Jules Rimet

Langenus werd geboren op 8 december 1891, in Berchem. Zijn ouders noemden hem John, maar hij werd door iedereen Jean genoemd. Hij was een zeer kleurrijke figuur en tevens de schrijver van een drietal literaire werkjes, waarvan er één, het autobiografische Fluitend de Wereld rond, in diverse talen werd vertaald. Dankzij zijn boomlange gestalte en zijn gewoonte om in alle weersomstandigheden wedstrijden te leiden in tweedjasje en plus-four, was Langenus ook een zeer opvallende verschijning, de Lange Wapper uit Antwerpen. Hij had een natuurlijk overwicht op de spelers en genoot in de jaren twintig en dertig een ware sterrenstatus. Voetbalhistorici noemen hem vaak in één adem met andere legendarische scheidsrechters als de Italiaan Luigi Collina of de Brit Jack Taylor. Opvallend was dat hij de eerste keer voor het scheidsrechtersexamen zakte. De vraag luidde wat de scheidsrechter moest doen indien de bal een laagvliegend vliegtuig raakte. Dat wist Jean niet.

Het WK voetbal was een oorspronkelijk idee van de Fransman Jules Rimet, en dus leek het logisch dat het eerste toernooi in Frankrijk zou worden verspeeld. Naast Frankrijk stelde zich echter ook Uruguay kandidaat. Het land in 1930 de 100-jarige onafhankelijkheid en had twee keer achtereen het voetbaltoernooi van de Olympische spelen gewonnen, tot op dat moment de hoogste eer in het internationale voetbal. De FIFA wees daarom de organisatie toe aan de Zuid-Amerikanen; in ruil daarvoor werd de officiële wereldbeker vernoemd naar Jules Rimet (1) en werd afgesproken dat Frankrijk het tweede WK zou organiseren, in 1934. 

In Uruguay waren de tweedjasjes en plus-fours van Lange Jean geen overbodige luxe; het toernooi werd namelijk gespeeld in de Zuid-Amerikaanse winter en tijdens de meeste wedstrijden was het guur en winderig. Tijdens de wedstrijd Frankrijk - Mexico viel er sneeuw. Kwalificatiewedstrijden hoefden er in die tijd nog niet worden gespeeld: men werd voor het toernooi uitgenodigd, en niet iedereen gaf aan de uitnodiging gehoor. Een reis naar Zuid-Amerika was een hele onderneming en het organisatiecomité wist slechts vier Europese ploegen over te halen om de overtocht te maken. Eén daarvan was België: de Duivels verloren beide wedstrijden, met 3-0 van de Verenigde Staten en met 1-0 van Paraguay. Het was vanaf het eerste moment duidelijk dat het toernooi zou worden gedomineerd door de Zuid-Amerikaanse ploegen: zij hadden zich goed voorbereid, terwijl de Europese landen met een soort noodselecties aantraden, niet iedereen was namelijk bereid (of in staat) om vakantie op te nemen teneinde in Zuid-Amerika een paar wedstrijdjes te gaan spelen. De krachtsverschillen waren overigens erg groot: de beide Halve Finales (Uruguay - Joegoslavië en Argentinië - VS) eindigden in 6-1. 

Naar verwachting plaatsten Uruguay en Argentinië zich voor de finale. Twee jaar eerder, hadden beide landen in Amsterdam de Olympische Finale  gespeeld; Uruguay had die wedstrijd met 2-1 gewonnen en was ook nu (mede dankzij het thuisvoordeel) de grote favoriet. De Argentijnen waren van mening dat slechts één scheidsrechter in aanmerking kwam voor de finale: die lange uit Antwerpen. Hij was volgens de Argentijnen de enige die bestand zou zijn tegen de druk van fluiten voor een krankzinnig publiek van zo'n 80.000 Uruguayanen. De Argentijnen waren onder de indruk geraakt van Langenus tijdens de groepswedstrijd tegen Chili. Na een overtreding op de Chileen Torres ontstond er een opstootje waarbij iedereen - spelers, trainers en verzorgers - betrokken raakte. Langenus kwam tot de conclusie dat hij iedereen zou moeten wegsturen, maar dat leek amper een optie. Hij besloot daarom rustig af te wachten tot de gemoederen waren bedaard en vroeg toen beide aanvoerders wat ze wilden doen: ermee kappen of doorspelen alsof er niets was gebeurd. Beide ploegen kozen voor het laatste. Een voortreffelijke scheidsrechter, concludeerden de Argentijnen.

De FIFA was het met de Argentijnen eens en ook de Uruguayaanse bond ging akkoord (in die dagen werd over zulke kwesties nog onderhandeld): Langenus moest fluiten. Alleen wist niemand waar hij was. Uiteindelijk wist iemand hem te traceren: Langenus had gehoord dat Buenos Aires een mooie stad was en had daarom van de gelegenheid gebruik gemaakt voor een toeristisch uitstapje. De Belg beloofde te komen en maakte de oversteek op één van de tien boten die naar schatting 15.000 Argentijnse supporters via de Rio de la Plata naar Montevideo brachten. De sfeer in de baai was hallucinant, met de Argentijnse supporters die massaal de oorlogskreet "Victoria o Muerte" scandeerden. Het mistte boven de baai, en verschillende boten verdwaalden in de mist. Gelukkig zat de Lange op een van de goede schepen.

De Argentijnse bal ...

Ook voor het begin van de wedstrijd moest nog een compromis worden gesloten. Beide ploegen hadden hun eigen bal meegebracht en wilden het niet laten toekomen op een toss. Langenus stelde toen voor om in de eerste helft de Argentijnse en in de tweede helft de Uruguayaanse bal te gebruiken. Zo geschiedde. In het stadion was de sfeer zo mogelijk nog angstaanjagender dan in de Baai van La Plata. Officieel wilde men uit veiligheidsoverwegingen slechts 68.000 toeschouwers toelaten, maar naar schatting 93.000 toeschouwers vonden hun weg naar de tribunes. Duizenden anderen wachtten buiten de poorten op een kans om naar binnen te glippen. In en om het stadion weerklonken strijdkreten. Victoria o muerte. Winnen of sterven. Uruguay kwam snel op voorsprong, maar bij de rust leidde Argentinië met 2-1. De finale was een clash tussen twee voetbalstijlen: de Argentijnen waren technisch beter, de Uruguayanen tactisch  en fysiek sterker. Uiteindelijk gaf de fysieke kracht de doorslag. Uruguay kwam op gelijke hoogte en drukte in de slotfase door tot 4-2. 

.. en de Uruguayaanse

Langenus haastte zich na het laatste fluitsignaal naar de uitgang. Tijd om zich om te kleden had hij niet: hij nam zijn gereedstaande koffers en sprong in de taxi die op hem wachtte buiten het stadium. Het schip dat hem naar Europa zou brengen, vertrok één uur na afloop van de wedstrijd. Als hij het schip zou missen, zou hij een week in Montevideo moeten blijven. Normaal gesproken zou er geen probleem zijn geweest, er was voldoende tijd om in de haven te geraken, maar door de grote drukte in de straten was er geen doorkomen aan. Langenus arriveerde veel te laat op de kade, maar had geluk: zijn schip was nog niet vertrokken. Het mistte weer eens boven de Rio de la Plata. 

Noot: 


(1) De Coupe Jules Rimet werd in 1970 definitief eigendom van de Braziliaanse Voetbalbond. Er was namelijk afgesproken dat een land dat de wisselbeker drie keer zou winnen, deze zou mogen behouden. Sindsdien wordt gespeeld om een nieuwe beker, ontworpen door de Italian Silvio Gazzaniga en vervaardigd door Bertoni in Milaan. De officië naam is FIFA World Cup Trophy.