Het Vurige Vegertje

I - De Straatveger

Volgens sommige wijzen is alles perceptie, ook waarheid en werkelijkheid. Waarheid is voor hen wat fatsoen was voor Jan Peter Balkenende: Fatsoen moet je doen. Waarheid is wat je er zelf van maakt.

Zo probeerde een Vlaams politicus, Rik Daems, onlangs met enkele uitspraken over langdurig werklozen de perceptie van zijn partij wat blij te kleuren. Zijn partij, open Vld, strijdt met een andere partij, N-VA, om de gunst van de centrumrechtse kiezer, en dus willen Daems en zijn partij een krachtige indruk wekken. Wat hem betreft mochten die werklozen best iets terugdoen voor het geld dat ze ontvingen. In de woorden van de politicus: 'Ze kunnen nuttig werk verrichten voor de maatschappij, die per slot van rekening ook solidair is met hen.' Eén dag per week gemeenschapsdienst leek hem wel redelijk. Op voorwaarde dat men nuttig werk voor ze kan verzinnen, lijkt het voorstel inderdaad niet onredelijk, maar hij was nog niet uitgesproken of diverse vakbonden waren al bezig met het verspreiden van perscommuniqués. De Morgen had de volgende dag eigen artikelen van redacteurs en trok ook nog een volle pagina uit voor reacties van diverse politici, vertegenwoordigers van vakbonden, een historica, etc. De Standaard idem dito. Knack had ook nog een bijdrage van een werkeloze journalist. En iedereen had het over het Haagse vegertje.

Dat straatvegertje was ene Harrie, 53 jaar, tot voor kort werkzaam bij de gemeentelijke onderhoudsdienst in zijn woonplaats Den Haag. In Nederland bestaat de door Daems voorgestelde regeling al, dus nadat Harrie was ontslagen, en enige tijd werkloos was geweest, werd hem gevraagd om gemeenschapsdienst te verrichten, uitgerekend bij de onderhoudsdienst van de gemeente Den Haag. Het voorval dateert blijkbaar van eind mei, maar komt plots in de belangstelling dankzij een artikel in de Haagse Courant op donderdag 11 juli. En dan gaat het plots heel snel. Eén dag later, 12 juni, staat het in vrijwel alle landelijke kranten en op alle nieuwssites. Het Laatste Nieuws is de eerste Belgische krant die het bericht heeft, de meeste andere kranten volgen de dag erna, 13 juni. Harry verdween weer snel van het toneel, maar nadat Rik Daems zijn ballonnetje had opgelaten, maakte hij een glorieuze comeback. De veronderstelling was blijkbaar dat het lot van het vegertje de dwaasheid van het voorstel van Daems zou aantonen. Als een lopend vuurtje verplaatste het vegertje zich van artikel naar artikel, van mond tot mond. Koning, keizer, admiraal, het straatvegertje kenden ze allemaal.

Hoe vurig dat vestje ...

II - De verhalenverteller

Serieuze onderzoekers spreken in zo'n geval van anekdotisch bewijsmateriaal. Een opvallend kenmerk van dit soort anekdotes is dat iedereen ze klakkeloos overneemt. Of de feiten kloppen of niet, doet er eigenlijk niet toe: in een wereld waarin waarheidsvinding in diskrediet is gebracht, is het vooral de vraag of een bericht kan dienen als illustratiemateriaal voor een zienswijze: alles is immers perceptie. Waan en werkelijkheid zijn niet van elkaar te onderscheiden. In de wondere wereld van de verhalenverteller, worden de mooiste sprookjes waar.

Naast het vurige vissertje hadden we de afgelopen week ook de anekdote van de bedelaar en de ontslagen verkoopster van een bakkerswinkel. De verkoopster had volgens het bericht vlak voor sluitingstijd enkele onverkochte koffiekoeken aangeboden aan een bedelaar. Uit dankbaarheid zou de bedelaar enkele minuten later zijn komen aandragen met een bakje groenten, blijkbaar gekocht in een supermarkt - of misschien wel geruild tegen de koeken, je weet maar nooit. Volgens degene die de anekdote voor Knack optekende, Bleri Lleshi, sprak de bakker van 'verboden ruilhandel' en zette daarom de verkoopster op straat. Dat bakje groenten maakte al een verdachte indruk en de term 'ruilhandel' maakt het er niet geloofwaardiger op. Niet echt bakkersjargon. Maar zoals gewoonlijk voelde niemand zich geroepen om het zaakje te onderzoeken.

Het was trouwens merkwaardig dat juist Bleri Lleshi met het verhaal kwam aanzetten. Elders beschuldigde hij 'media en politiek' namelijk van 'emojournalistiek en emopolitiek'. Je zou zeggen: akkoord. Maar uitgerekend Lleshi heeft zich ontpopt tot de absolute kampioen van de emojournalistiek. Er gaat geen bijdrage van zijn hand aan kranten of tijdschriften voorbij of er wordt op grove wijze de emotionele kaart getrokken. Media en politiek brengen volgens hem ook alles terug tot een persoonlijk verhaal. Een vreemd verwijt als je weet dat hijzelf in samenwerking met De Morgen een hele serie opzette met persoonlijke verhalen van jonge allochtonen uit het Brusselse.

In de door twitter en facebook beheerste informatiestroom doen sterke emoties het goed. Grof sentiment is effectiever dan nuchter feitenmateriaal. Voor een betoog nemen steeds minder mensen de tijd, en een persoonlijk verhaal, ook al is het verzonnen, zegt meer dan statistieken, die toch niemand kan lezen. Het verhaal van de bedelaar, de verkoopster en de boze bakker heeft alles, met name de juiste boodschap, en wel dat de wereld hard en gevoelloos is. Ieder voor zich, een hap uit de koek krijg je niet zomaar, daar moet je wel wat voor doen. Iemand die medelijden toont, wordt daarvoor gestraft.

Laika

III - Namen Noemen

Toch is het verhaal niet helemaal compleet. Een bedelaar wordt pas echt een zielenpoot als hem een naam wordt opgeplakt. Anonimiteit schept afstand, een naam suggereert vertrouwelijkheid. We kennen allemaal Laika, omdat het beestje een naam had; alle andere in naam van de wetenschap geofferde dieren verdwenen naamloos in de vergetelheid, behalve Dolly, want die had ook een naam. Geert Wilders begreep dat goed toen hij de hardwerkende Nederlander die steeds wordt gepluimd Henk en Ingrid noemde. De socialist Marcel Van Dam gaf armoede ooit een naam door in de tweede kamer een vergeten spreekwoord aan te halen: Zo komt Jan Splinter door de winter. Jan Splinter werd een populaire figuur, als ik me niet vergis werd er zelfs een liedje over hem gemaakt.

Het lesje blijkt goed geleerd. Henk, Jan en Ingrid kregen deze week gezelschap van de uitgewezen Afghaanse asielzoeker Aref. Zoals een vriend van me het omschreef, wordt de betrokkene alom bij zijn voornaam genoemd, alsof hij een oude kameraad van ons allemaal is. De advocaten van Aref, behorend tot een collectief dat zich speciaal toelegt op de vluchtelingenproblematiek (er is een lucratieve industrie ontstaan rond het verschijnsel) meldde dat Aref was vermoord, één jaar na zijn uitwijzing, vermoedelijk door de Talibaan. Dat laatste moet echter nog worden onderzocht, zoals eigenlijk alles rond deze zaak nog moet worden onderzocht. We weten amper iets, maar voor Lleshi (dezelfde Bleri als van het bakje) was het voldoende om alle veronderstellingen als voldongen feiten op te lepelen en de betrokken minister aan het kruis te nagelen.

Het gemak waarmee artikelen die volledig berusten op anekdotisch bewijsmateriaal door een blad als Knack worden aanvaard, geeft aan hoe gemakkelijk de werkelijkheid, of althans onze perceptie daarvan, kan worden gemanipuleerd. Men is vooringenomen en men schaamt er zich niet eens voor. De gedachte dat alles perceptie is, is gemeengoed geworden, en redacties van kranten en tijdschriften doen volop hun best om de lezer een waandenkbeeld aan te smeren.