Hamertje Tik

Flower Power to the People

Sommige gezichten leer je pas goed kennen nadat ze door een cartoonist in een spotprent zijn verwerkt. Op dezelfde manier dringt de eigenaardigheid van bekende songteksten soms pas tot je door bij het aanhoren van een vertaling. Ik ben ooit in een minutenlange trance gebracht door een Franse straatzanger, op het plein voor Centre Pompidou. U kent het type wel: gitaar, matige stem, veel goede wil, sjofele kledij en een hoed op de grond voor de muntjes. Alles even voorspelbaar, behalve het lied dat hij ten gehore bracht, een Franse versie van een beroemde folk song:

Si j'avais un marteau, un marteau le matin

Tja, if I had a hammer, a hammer in the morning. Duizenden keren gehoord, zonder erbij stil te staan. Waar heeft iemand een hamer voor nodig, in the morning, in the evening, all over this land? Een paar dagen geleden werd ik plots aan het voorval herinnerd nadat in dezelfde stad, Parijs, een IS-sympathisant werd neergeschoten nadat hij enkele politiemensen met een hamer te lijf was gegaan.

Pete Seeger

If I had a hammer I'd hammer in the morning
I'd hammer in the evening all over this land
I'd hammer out danger, I'd hammer out warning
I'd hammer out love between my brothers and my sisters
All over this land

Het klinkt lieflijk, alsof de tekst is geschreven in die goede jaren zestig. Niet echt het soort tekst waardoor een terrorist zich zal laten inspireren. Broeders en zusters, vrijheid, blijheid en love is all you need. Maar let op: de song dateert van de jaren veertig, en werd geschreven (door Pete Seeger en Lee Hays) ter ondersteuning van de Amerikaanse Progressive Party, een in 1948 opgerichte,  radicale en tamelijk omstreden politieke beweging die meermaals in opspraak kwam vanwege sympathieën voor (en naar men zei ook banden met) communistische regimes. De hamer is blijkbaar de communistische hamer die hoort bij de sikkel. De song werd - door Pete Seeger - voor het eerst ten gehore gebracht tijdens een samenkomst in New York, ter ere van de leiders van de communistische partij, die waren aangeklaagd voor landverraad (*1)

Communistische liederen zijn - net als de strijdliederen van de Nazi's trouwens - vaak erg mooi, maar ze stralen bij voorkeur vastberadenheid uit, onverzettelijkheid, zoals bijvoorbeeld het Italiaanse Bandiera Rossa, met als tekst:

Avanti o popolo, alla riscossa,                  

Bandiera rossa, Bandiera rossa                

Avanti o popolo, alla riscossa,                  

Bandiera rossa trionferà.    

                       

Vrij vertaald: Vooruit kameraden, niet bij de pakken neerzitten, achter die rode vlag aan, op naar de eindoverwinning! Dat is tenminste ferme taal. Het hamertje tik van Seeger en Hays steekt daar schil bij af. Waarom eigenlijk? Zij waren in de periode na de oorlog, toen het lied geschreven werd,  beiden actief binnen de arbeidersbeweging en namen hun politieke engagement ongetwijfeld serieus. Volgens Seeger, in een interview uit 1985, waren commies de enigen die in die dagen over peace and liberty spraken, en klonken zulke woorden derhalve wel degelijk radicaal (*2). En verder moesten Hays en hijzelf op hun woorden passen, al te expliciete teksten werden niet op prijs gesteld in het naoorlogse Amerika. Seeger zou in de jaren zestig trouwens actief zijn binnen de hippiebeweging, dus helemaal verrassend zijn die verwijzingen naar lieve broeders en zusters niet. Enkele andere songs van zijn hand zijn Where have all the flowers gone (!) en het op het Bijbelboek Prediker gebaseerde Turn, turn, turn (het bekendst in de uitvoering van The Byrds).

Seeger nam de song zelf op met zijn groep The Weavers (als The Hammer Song), maar zonder veel succes. Meer dan tien jaar later, in 1962, werd het nummer opgepikt door Peter, Paul & Mary, die er een bescheiden hit mee scoorden, maar het werd pas een echte kraker in de uitvoering van Trini Lopez, die er in 36 landen de eerste plaats van de hitparade mee bereikte. In de biografie van Trini Lopez valt geen enkel politiek engagement te ontdekken, laat staan communistische sympathieën of revolutionaire gedachten. Ook hij vermoedde blijkbaar flower power waar Seeger power to the people had bedoeld.

Inmiddels behoort het lied tot het collectieve geheugen van de mensheid en is de politieke dimensie geheel naar de achtergrond gedrongen. Er bestaan uitvoeringen van grote namen als Johnny Cash, Aretha Franklin, Sam Cooke en Wanda Jackson, maar het zal altijd wel een beetje de hit blijven van Trini Lopez. Er bestaat er zelfs een Nederlandstalige versie, getiteld Oh, had ik maar 'n hamer, van Rob de Nijs en The Lords waar ik, eerlijk gezegd, nooit eerder van had gehoord. De Franse vertaling waarop ik in Parijs werd getrakteerd, was van de hand van Claude François, oftewel "Clo Clo" zoals de Fransen hem kennen (*3).

Clo-Clo bereikte met de Franse versie iets wat Trini niet was gelukt: de eerste plaats bereiken in eigen land. Ondanks het wereldsucces en de 36 eerste plaatsen, bleef If I had a Hammer in de VS  steken op de derde plaats van de Bilboard Hot 100.

Noten:

* (1) https://en.wikipedia.org/wiki/If_I_Had_a_Hammer

* (2) http://mysongbook.de/msb/songs/i/ifihhamm.html (Scroll naar het gedeelte onder de songtekst, punt 3)

* (3) Clo-clo is één van de populairste Franstalige artiesten van de 20ste eeuw. Hij vertolkte voornamelijk door andere geschreven materiaal, maar schreef wèl (samen met Gilles Thibaut) Comme d'habitude, dat door Paul Anka werd vertaald als My Way en uitgroeide tot wellicht het meest vertolkte lied uit de geschiedenis van de lichte muziek; er bestaan ruim 1500 uitvoeringen van.