Heidschi bumbeidschi, bom bom

Aber heidschi bumbeidschi, schlaf lange,
es is ja dein Muatter ausgange,
sie is ja ausganga und kimmt nimma hoam
und lasst dös kloan Büaberl ganz alloan.
Aber heidschi bumbeidschi bumbum!

Als ik één ding heb geleerd in de loop der jaren dat ik me bezig hou met kinderliedjes, is dat ze vaak een tamelijk lugubere achtergrond hebben. Berend Botje (over wie een andere keer meer) was een reder die schepen uit varen zond, in de hoop dat ze vergingen, zodat hij een kapitaal aan verzekeringspremies kon innen. Zijn scheepje ging niet naar Zuid-Laren, maar naar de verdommenis. Ook de tekst van het fraaie heidschi bumbeidschi doet het ergste vermoeden. Een klein kereltje (büaberl) krijgt de wijze raad om lang te slapen, want zijn moeder heeft hem verlaten. Ze is verdwenen en komt nooit weerom, slaap dus maar heidschi bumbeidschi, bom bom.

Nu heb ik eerlijk gezegd altijd gedacht dat het liedje ging over een kind genaamd heidschi bumbeidschi, maar in de tekst worden beide woorden nadrukkelijk geschreven zonder hoofdletter. Ook het woord 'aber' (maar) in de eerste regel is bizar. Blijkbaar betekent het hier iets anders. En wie of wat mag deze Heidschi Bumbeidschi dan wel zijn? Luister en huiver.

Het blijkt een slaapliedje te zijn, erg populair in Oostenrijk. Jonge Oostenrijkse ouders zingen van oudsher dit liedje voor hun kleine spruit, in de hoop dat hij of zij in slaap dommelt. Er zijn twee verklaringen voor de titel; in de eerste verklaring, wordt heidschi herleid tot heia, 'bed' in het dialect van Tirol. De suffix -schi is daarbij te vergelijken met onze uitgang -(t)je. Ein heidschi is dus een bedje, een kinderbedje. Bumbeidschi zou dan rijmelarij zijn in de trant van eepompee poedenee poedenaska.

De tweede verklaring gaat terug op het Beleg van Wenen door de Turken in 1683. De Turken werden uiteindelijk teruggeslagen, maar uit wraak roofden zij in Stiermarken en Karinthië vijf- of zesjarige Oostenrijkse kinderen die zij meevoerden naar Turkije, waar ze werden ondergebracht in het korpsen als die der Janitsaren (eunuchen die werden opgeleid voor speciale taken, zoals het bewaken van de harem van de pasja). Een van de Turkse leiders heette (Aba) Hadji Bombaschi, en de oorspronkelijke tekst van het liedje was als volgt:

"Aba Heidschi Bumbeidschi is kummen
Und hat mir mein Büaberl mit'genummen
Er hat mir's mitgenummen
Und hat's neamma 'bracht...'

(Aba Hadji Bombaschi is gekomen, en heeft mijn kleine jongen meegenomen, heeft mijn jongen meegenomen, en hem nooit terug gebracht)

De herinneringen aan de kinderroof door de Hadji, hebben ook geleid tot de legende van Hatschi Bratschi en zijn Luchtballon (vereeuwigd in een jeugdboek (!) van de auteur Franz Karl Ginzkey), waarmee Oostenrijkse ouders van oudsher stoute kinderen in het gareel proberen te krijgen: Pas op, wees braaf, anders komt Hatschi Bratschi en neemt je mee in je luchtballon. Een aardig detail, is dat ouders in het Midden Oosten, lang nadat de kruisvaarders waren vertrokken, hun kinderen tot de orde probeerden te roepen met verhalen over de Richard Leeuwenhart, de roodharige Westerse Woesteling die ongehoorzame kinderen meevoerde naar verre en onherbergzame oorden. Een roodharige Britse kruisvaarder die menig moslim aan zijn zwaard had geregen, was blijkbaar een ideaal schrikbeeld om opstandige Ali'tjes en Mohamedjes de daver op het lijf te jagen.

Terug naar heidschi. Wellicht kunnen de twee verklaringen worden gecombineerd, heia voor bed kan zijn afgeleid van de oorspronkelijke tekst, op een moment dat de achtergrond niet meer door iedereen werd begrepen. Hoe dan ook, uiteindelijk werd het liedje een slaapliedje dat vooral op het platteland populair werd, met name in Tirol. Daar is wellicht een speciale reden voor, die opnieuw tamelijk macaber is.

Pasgeboren werden in Tirol lange tijd in slaap gewiegd met behulp van een tutter die eerst in een brouwseltje van honing en papaver werd gedrenkt. Men had namelijk ontdekt dat kinderen die aan een dergelijke tutter hadden gezogen, bijzonder goed sliepen. Geen wonder: papaver of klaproos is bepaald geen onschuldig heideroosje. Een bepaalde soort, papaver somniferum, staat bekend als de slaapbol, en uit het zaad wordt opium gewonnen. Die pasgeboren kinderen kregen, heidschi bumbeidschi, verdovende middelen toegediend! Velen sliepen niet alleen diep, maar werden zelfs nooit meer wakker. Omdat de kindersterfte in die tijd toch al erg hoog was, duurde het lang voordat werd ontdekt wat de ware doodsoorzaak was. De dode kinderen die nooit meer wakker werden, hebben mensen wellicht herinnerd aan de ontvoerde kinderen, die nooit meer terugkeerden. Om de nare smaak weg te spoelen, werd de tekst aangepast en het droevige lied versmolten tot een deuntje dat ook geschikt was om met kerstmis te zingen:

Aber heidschi bumbeidschi nun schlafe
der Mond zählt am Himmel die Schafe
die Schafe sind Sterne und blinken dir zu

Komm schließ' die Augen und träume
Aber heidschi Bumbeidschi bum bum
aber heidschi Bumbeidschi bum bum

Vertaling:

Kom heidschi bumbeidschi ga nu slapen
de maan telt daarboven de schapen
de schapen zijn sterren die knipogen naar jou
Sluit nu maar je ogen en droom
heidschi bumbeitschi boom boom


En dan nu het liedje:

http://www.youtube.com/watch?v=e964xSw2Yz4

Dank aan Alicia